Prawidłowa dieta ma kluczowe znaczenie dla zdrowia każdego człowieka. To, co jemy, ma wpływ na funkcjonowanie dosłownie całego organizmu. Ta świadomość oraz fachowa wiedza  pozwalają wpłynąć na przebieg pewnych chorób oraz wspomagać ich leczenie. W przypadku pacjentów z chorobą zwyrodnieniową stawów, poprawne nawyki żywieniowe są ważną formą walki ze skutkami tej choroby. Jeśli chcecie dowiedzieć się dlaczego – czytajcie dalej.

Czym jest choroba zwyrodnieniowa stawów

To najpospolitsza przypadłości układu ruchu. Nie wnikając w skomplikowane i rozbudowane podziały, wyróżnia się dwa rodzaje tej choroby: pierwotną oraz wtórną. Pierwsza rozwija się bez jednej konkretnej przyczyny i zazwyczaj dotyczy osób starszych. Nie można jednak uznać, że osób młodych ten problem nie dotyczy. Wiele zwyrodnień stawowych jest efektem problemów i zaniedbań z młodości a nawet wczesnego dzieciństwa. Wtórna postać choroby zwyrodnieniowej stawów rozwija się w wyniku odniesionych urazów mechanicznych (np. złamań, zwichnięć) lub jako konsekwencja innych jednostek chorobowych (np. w Reumatoidalnym Zapaleniu Stawów). Przyjmuje się, że choroba zwyrodnieniowa stawów jest jedną z najczęstszych przyczyn orzekania o niepełnosprawności na świecie. Według źródeł naukowych problem ten dotyczy nawet 15-17% społeczeństwa w Polsce.

Jakie są przyczyny powstawania zmian zwyrodnieniowych stawów

Do rozwoju pierwotnej formy choroby zwyrodnieniowej stawów predysponuje kilka znanych nauce czynników. Są to przede wszystkim:

• wiek – prawdopodobieństwo zdiagnozowania choroby zwyrodnieniowej stawów rośnie wraz z wiekiem.
• nadwaga i otyłość,
• czynniki genetyczne – udowodniono, że mutacja genu COL2A1, prowadząca do zaburzeń syntezy kolagenu, kojarzy się z częstszym występowaniem choroby zwyrodnieniowej o wielostawowej lokalizacji. Istnieją także dowody, że do rozwoju choroby zwyrodnieniowej stawów może doprowadzać miażdżyca naczyń krwionośnych warstwy podchrzęstnej kości,
• powtarzane przeciążenia – tu negatywny wpływ może mieć zarówno rodzaj wykonywanej pracy fizycznej, jak i źle wykonywany trening siłowy
• płeć żeńska – statystycznie, znacznie częściej na CHZS chorują kobiety,
• niedobór estrogenów (estrogeny hamują degradację chrząstki),
• osłabienie funkcji i siły mięśni okołostawowych, które powinny niwelować występowanie mikrourazów w rejonie stawu,
• wzmożona gęstość kości, która zwiększa ryzyko zmian wytwórczych w stawach,
• błędy i zaniedbania żywieniowe.

W przeszłości chorobę zwyrodnieniową postrzegano jedynie jako konsekwencję naturalnych procesów starzenia się organizmu, w tym stawów, oraz mechanicznego ścierania się powierzchni stawowych. Jednakże choroba zwyrodnieniowa może występować u osób młodych, natomiast niektóre osoby starsze nie wykazują żadnych objawów choroby zwyrodnieniowej stawów. O początku choroby decydują:

• nadmierne przeciążenie stawu,
• obniżenie jakości elementów tworzących staw.

Aby staw optymalnie pełnił swoje funkcje musi zostać spełnionych kilka warunków:

1. Naprzemienne obciążenie i odciążenie powierzchni stawowych. Chrząstka stawowa w pewnym sensie jest jak gąbka. Podczas obciążenia (kompresji) dochodzi do wyciśnięcia części wody oraz zużytych komórek tworzących chrząstkę. Natomiast gdy dochodzi do odciążenia stawu, chrząstka stawowa ma okazję wchłonąć z otoczenia ważne składniki odżywcze i budulcowe, oraz wodę.
2. Optymalny ruch, podczas którego torebka stawowa produkuje maź stawową, porównywaną często do smaru. Jej funkcja nie ogranicza się jednak do poprawienia ślizgu pomiędzy powierzchniami stawowymi. Maź stawowa zawiera wiele niezbędnych dla odżywiania i regeneracji stawu substancji np. kwas hialuronowy czy chondroitynę.
3. Optymalne odżywianie, dzięki któremu dostarczamy do organizmu niezbędnych składników odżywczych i budulcowych, bez których spełnienie 2 pierwszych punktów nie zabezpieczy zdrowia stawów.

Znaczenie odpowiedniego żywienia u osób zmagających się z chorobą zwyrodnieniowa stawów

Najoczywistsze wnioski dotyczą wpływu nadwagi lub otyłości na obciążenia działające na stawy ciała. U osób ze zbyt dużą masą ciała, dochodzi do znacznych przeciążeń powierzchni stawowych. Struktury tworzące staw, mają ograniczone możliwości regeneracyjne i odżywcze. Mówiąc najprościej procesy powodujące zużywanie stawu przeważają nad procesami naprawczymi, prowadząc do zbyt szybkiego zużycia chrząstki, torebki i innych elementów tworzących staw.

Z występowaniem nadwagi i otyłości łączy się również ograniczenie aktywności ruchowej. Jest to przykład błędnego koła, w którym osoba z nadwaga nie podejmuje wystarczającej aktywności ruchowej z powodu ograniczonej sprawności, natomiast niedobór ruchu przyczynia się do przyrostu masy ciała. W takiej sytuacji brakuje kolejnego kluczowego czynnika warunkującego zdrowie stawu, czyli optymalnego ruchu.

Trzeci aspekt dotyczy wartości składników odżywczych dostarczanych z pokarmem. Osoby z nadwaga i otyłością nie zwracają uwagi na jakość i optymalne zbilansowanie tego czym się żywią. Popełniają dużo błędów żywieniowych, które z czasem wpływają destrukcyjnie na wiele narządów i tkanek ciała, w tym na aparat ruchu. Należy wspomnieć, że stawy w całym naszym ciele, mogą być jedną z ofiar innych chorób ogólnoustrojowych, w tym układu krążenia, układu trawiennego czy hormonalnego.

Szczególną uwagę należy poświęcić roli kolagenu, czyli białka, które jest podstawowym budulcem tkanki łącznej. Tkanka ta tworzy strukturę m.in. chrząstki, ścięgien, wiązadeł, oraz krążków międzykręgowych, a jej właściwości zapewniają stawom właściwą amortyzację oraz elastyczność. Odpowiednia kombinacja różnych rodzajów kolagenu (znamy ich ponad 20 rodzajów) daje optymalne właściwości tkanki, zależnie od tego czy przyjrzymy się budowie, torebki, chrząstki, czy też więzadeł stawu. Trzeba pamiętać, że ważną rolę we wchłanianie kolagenu zapewnia witamina C.

Jak sobie pomóc

Niestety wraz z wiekiem organizm wytwarza coraz to mniejsze ilości kolagenu. Błędy żywieniowe, przebyte choroby, brak aktywności ruchowej lub bardzo intensywne treningi sportowe obniżają zdolność organizmu do samodzielnego uzupełnienia braków kolagenowych. Tym ważniejszym jest to, by wraz z wiekiem coraz częściej sięgać po dobrze zbilansowane, bogate w witaminy i mikroelementy posiłki, które idealnie odpowiadają naszemu zapotrzebowaniu kalorycznemu oraz trybowi życia. Wiadomym jest też, że trudno pogodzić ze sobą wszystkie codzienne obowiązki: pracę, dom, rodzinę, dlatego coraz częściej rekomendowanym przez fizjoterapeutów rozwiązaniem jest skorzystanie z diety pudełkowej, która mocno odciążą nasz codzienny harmonogram, dostarcza energii, a także daje więcej wolnego czasu na podejmowanie spokojnej aktywności, jaką są choćby spacer, piesza wycieczka po górach, przejażdżka rowerem, czy pójście na basen. 

O autorze:

Mateusz Kępka

Wiedzę i umiejętności zdobył na Akademii Wychowania Fizycznego w Krakowie oraz podczas licznych kursów specjalistycznych o kierunku fizjoterapia.
W pracy zajmuje się głównie pacjentami cierpiącymi na zróżnicowane dysfunkcje kręgosłupa i stawów obwodowych oraz pomaga zawodowym sportowcom różnych dyscypiln w przygotowaniu się do zawodów/ mistrzostw i pojedynków.
Ukończone kursy:

• Terapia Manualna według standardów IFOMPT, poziom A, Kursy: „KIV”, „KIII”, „EM”, „EIII”, „EIII”, „KII”, „KI”, „EII”, „EB”.
• Stabilność – niestabilność. Kompensacyjne schematy ruchowe przy insuficjencji systemów stabilizujących.
• Kurs Pierwszej Pomocy Przedmedycznej BLS/AED